Een voornaamwoord (niet gillend wegklikken omdat dit je doet denken aan het vak Nederlands op de middelbare school!) is een woord dat verwijst naar personen, dieren of dingen, zonder die met name te noemen. Voornaamwoorden komen dus 'in de plaats van' een zelfstandig naamwoord. Een voornaamwoord is dus een aanspreekvorm, meestal zijn die verbonden aan iemands genderidentiteit. We zijn allemaal heel bekend met zij/haar en hij/hem, maar dat zijn zeker niet de enige opties.
Genderneutrale voornaamwoorden
Je genderidentiteit is de beleving van jezelf; van hoe je jezelf voelt, ziet en beschrijft. Het lichaam waar je in zit bepaalt niet je genderidentiteit, dat doe je zelf. Ik gebruik de voornaamwoorden die/diens, anderen gebruiken hen/hun, daarnaast zijn er ook nog andere nieuwere voornaamwoorden en dan zijn er nog mensen die een combinatie van voornaamwoorden gebruiken.
Voornaamwoorden zijn deel van je identiteit, of je nu sinds je geboorte dezelfde gebruikt, je later ontdekt hebt welke voornaamwoorden goed voelen of dat je er (nog) niet over uit bent. Zo ben ik van zij/haar naar hij/hem gegaan en ben ik nu beland bij die/diens. Mijn voornaamwoorden betekenen veel voor me. Ik voel me gezien en gerespecteerd wanneer mensen de juiste voornaamwoorden gebruiken om naar mij te verwijzen. Daarom vind ik het ook belangrijk dat neutrale voornaamwoorden genormaliseerd worden.
Iets wat ik persoonlijk heb opgemerkt tijdens de zoektocht naar mijn voornaamwoorden, was dat mensen veel minder moeite hadden met de verandering van zij/haar naar hij/hem, dan de verandering van hij/hem naar die/diens. Hier zijn enkele opmerkingen die ik in de loop de jaren ben tegengekomen wanneer ik aangaf dat mijn voornaamwoorden die/diens zijn.
'Grammaticaal zijn jouw voornaamwoorden incorrect'
Woord voor woord is dit wat een Nederlands docent tegen mij zei toen ik een opdracht inleverde waarin ik neutrale voornaamwoorden uitlegde. Pas wanneer ik alles 'kloppend' zou maken, zou ik een voldoende krijgen. Mijn antwoord? Ik leverde het opnieuw in, onaangepast, dit keer met meer bronnen erbij waar ik van verwachtte dat hij die wel serieus zou nemen. Zonder enig weerwoord kreeg ik een 8 voor mijn opdracht.
Wat ik zo mooi vind aan taal, is dat het met onze behoeftes mee verandert. Het is door en voor ons gemaakt, dus waarom zouden we het ingewikkelder maken dan het hoeft te zijn? Stel je voor dat grammaticale en spellingsregels nooit zouden veranderen, dan zou onze taal compleet anders en daarnaast ook zeer gebruiksonvriendelijk zijn. Incorrect zijn mijn en andere neutrale voornaamwoorden absoluut niet. Naar mijn mening gaat het er meestal ook helemaal niet om dat het een taalprobleem is, maar dat het tegen normen ingaat en dat het mensen na laat denken over hun eigen identiteit.
'Hoe moet ik nou weten welke voornaamwoorden iemand gebruikt?'
Identiteiten zijn persoonlijk en kun je niet zien, al denk je wellicht dat het overduidelijk is. Hetzelfde geldt voor voornaamwoorden. Iemand presenteert zich wellicht op een manier die jij als vrouwelijk bestempelt, om vervolgens de conclusie te trekken dat die persoon waarschijnlijk zij/haar voornaamwoorden gebruikt. Dit gaat vaak automatisch en waarschijnlijk is de enige achterliggende gedachte 'ik wil die persoon aanspreken, of het over die persoon hebben'.
We denken allemaal graag dat we alles weten en dat we gelijk hebben, dat is heel menselijk, maar er zijn ook gewoon dingen die we niet kunnen weten zonder het te vragen. Als je met iemand praat en weet je die persoons voornaamwoorden niet? Vraag het dan gewoon aan ze. Praat je over iemand en weet je de niet wat de voornaamwoorden zijn van de persoon waarover je praat? Dan is het altijd veilig om een neutraal voornaamwoord te gebruiken.
'Non-binair gender is een trend'
Hoewel non-binair gender vaak als een nieuw idee wordt beschouwd, bestaat het al zo lang als de mensheid bestaat. In feite is non-binair gender al van 400 v. Chr. tot 200 n. Chr. geregistreerd, toen Hijras - mensen in India die zich identificeerden als niet masculien of feminien - werden genoemd in oude Hindoe teksten.
Dat non-binair gender nu meer media-aandacht krijgt dan ooit tevoren, dat is dan wel weer waar. Dat heeft vooral te maken met emancipatie, jongere generaties die meer streven voor acceptatie van (gender)diversiteit en daaruit voortkomend: representatie. Sociale media spelen hier een grote rol in. Zo komen celebs er bijvoorbeeld vaak op Instagram over uit dat ze non-binair zijn. Sam Smith, Halsey, Miley Cyrus, Cara Delevingne, Grimes en Ruby Rose zijn enkele voorbeelden van non-binaire celebs. Door die zichtbaarheid wordt de dialoog over non-binair gender weer verder aangewakkerd en ontdekken meer mensen dat er meer is dan binair gender.
'Het kost mij teveel moeite om jouw voornaamwoorden te gebruiken'
Alles kost veel moeite wanneer het nieuw is, dus het is heel begrijpelijk dat het niet altijd meteen fout- en moeiteloos gaat. Zelf heb ik veel liever dat iemand probeert mijn voornaamwoorden te gebruiken en fouten maakt, dan dat iemand er duidelijk geen moeite in steekt. Wanneer je weet hoe je neutrale voornaamwoorden gebruikt, is het enkel een kwestie van oefening baart kunst.
Om je een handje te helpen zet ik even op een rij hoe het eruit ziet om iemand met non-binaire termen aan te spreken.
Die/diens
Eigenlijk werkt die/diens gewoon heel simpel. Die is het aanwijzend voornaamwoord, diens het bezittelijke. Die/diens maakt ook duidelijk dat het om een individu gaat. Bijvoorbeeld:
'Noah? Die heeft gisteren iemand geholpen die de weg niet kon vinden.'
'Die stuurde mij een brief. Ik vond diens woorden heel mooi.'
Hen/hun
Hen is het aanwijzend voornaamwoord en hun is het bezittelijk voornaamwoord. Veel mensen vinden het verwarrend dat hen/hun meestal naar meerdere mensen verwijst. Maar de werkwoordsvorm die je gebruikt is in principe wel enkelvoud. Als je toch duidelijk wilt maken dat het om één persoon gaat, kun je iemands naam noemen. Hier twee voorbeelden voor hen/hun:
'Hen stuurde mij een brief. Ik vond hun woorden heel mooi.'
'Ik ben met Matthijs naar hun oma geweest. Hen heeft een taart meegebracht.'
Op de tweede manier weet je meteen naar wie ‘hun’ verwijst in de zin, en gebruik je de juiste voornaamwoorden.
Tip: wanneer je per ongeluk een keer de verkeerde voornaamwoorden voor iemand gebruikt, benoem het dan kort door jezelf te verbeteren en ga verder met het gesprek. Ik vind het zelf altijd fijn wanneer het even kort benoemd wordt, maar er hoeft niet iets groters van gemaakt te worden dan nodig.
